در قرن بيست و يكم، پيشرفت فناوري موجب ميشود تا وقت انسان بيش از پيش آزاد گردد و زمان بيشتري را صرف اوقات فراقت خود نمايد. در واقع اين قرن را بايد عصر صنعت گردشگري نام نهاد. رشد فزاينده شهرنشيني و توجه به موضوع فراغت در دهههاي اخير سبب شده است كه توجه به صنعت گردشگري به عنوان متنوعترين صنعت و ضروريترين هدف مورد توجه بسياري از كشورها قرار گيرد. بسياري از كشورها اين صنعت پويا را به عنوان منبع اصلي درآمد، ايجاد اشتغال، رشد بخش خصوصي و تبادلات فرهنگي و انساني و توسعه ساختار زيربنايي ميدانند. زمينشناسي گردشگري (ژئوتوريسم) نيز يكي از بخشهاي صنعت گردشگري ميباشد، و از عرصههاي نو و زمينههاي جديد پيشرفت امروزي است. زمين شناسي گردشگري راهكاري نوين براي شناخت علوم زمين هر منطقه است كه علاوه بر نقش آموزشي - علمي سبب توسعه توريسم منطقه و ارائه متدولوژي براي توسعه پايدار در مناطق ژئوتوريستي ميشود. از سويي توسعه پايدار در محيطهاي زمين شناسي را ميتوان به توسعهاي مبتني بر محيط بدون تخريب جلوههاي طبيعي يا دستكاري زايد اطلاق كرد كه بتوان بيشترين انطباق را با شرايط طبيعي زمين داشته باشد، اين مقاله، بر توسعه ژئوتوريسم پايدار در ايران تاكيد دارد. در اين ديدگاه توسعه گردشگري با استفاده از منابع موجود به گونهاي است كه ضمن پاسخ دادن به نيازهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و ضوابط قانوني جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و يكپارچگي، هويت فرهنگي، سلامت محيط زيست، رفاه مردم محلي را تامين كرد.
بررسي جغرافياي طبيعي ايران و نيز امكان سنجي هر كدام از جاذبه هاي گردشگري قابل سرمايه گذاري در كشور ما بيانگر آن است كه اكوتوريسم در ايران يك منبع اقتصادي كم نظير، خاص، بسيار مستعد و البته رها شده به حال خود است. موقعيت اكوتوريسمي ايران در وهله نخست ناشي از شرايط توپوگرافيكي آن در جوار منطقه پرفشار جنب حاره است. بطور معمول انتظار مي رود كشورهايي كه در اين حوزه پرفشار قرار دارند برخوردار از اقليم خشك و نيمه خشك و چشم انداز زيستي ناشي از پديده اقليمي باشند، اما مجموعه اي از عوامل تكتينيكي كه شامل مجموعه اي از چين خوردگي هاي اول و دوم و سوم زمين شناسي است موجب شده است ايران به يكي از بلندترين فلات هاي دنيا تبديل شود. در نتيجه عامل ارتفاع به شدت در تقابل با عامل عرض جغرافيايي عمل كرده و موجب شده كه وضعيت طبيعي ايران تفاوت هاي بسياري با موقعيت جغرافيايي آن در كره زمين داشته باشد. عوارض طبيعي زمين شناختي و پديده هاي زمين شناسي نظير ياردانگ هاي جنوب و شهر صخره اي بهشت گمشده شهداد و گل افشان هاي بلوچستان، فرسايش در رسوبات نئوژن در گستره مكران، پيرامون جاسك، بازالت هاي منشوري، شرق قله دماوند، شمال پلور، البرز مركزي، بازالت هاي منشوري، تربت حيدريه، بين بخش بايگ و روستاي فديهه، بازالت هاي منشوري، معدن گوريد، بازالت هاي منشوري، منطقه ماكو، تخت سليمان و زندان سليمان، تكاب، روستاي كندوان، گل فشان هاي چندگانه مكران، كنكرسيون هاي آهك ليمونيتي در آهك هاي سازند قم، يخچال طبيعي و يخ رفت چكاد كوه، روانه هاي طنابي شكل كوه آرارات در ماكو، ستون هاي باقي مانده از فرسايش (دود كش جن) در منطقه تكاب، ستون هاي معروف به سنگ آدم (آدم داشي) در ماهنشان، دودكش جن در منطقه ماهنشان، فرسايش پوست پيازي در بازالت هاي دماوند مي تواند يكي از منابع مهم درآمد ارزي در عرصه هاي جهانگردي باشند. بر اساس گزارش شوراي توريسم و مسافرت جهاني درآمد ناشي از جهانگردي اكنون بالغ بر يك دهم توليد ناخالص دنيا را تشكيل مي دهد. كارشناسان گردشگري اعلام كرده اند كه ايران برخورداري از سوابق افتخار آميز، آثار مهم و برجسته تاريخي و فرهنگي، طبيعت جذاب و تنوع شرايط اقليمي يكي از ده قطب اصلي جهانگردي در جهان است. با وجود اين نتايج آمارهاي مربوط به سهم ايران از درآمدهاي جهاني گردشگري نا اميد كننده است. بر اساس اين اطلاعات موجود در سال 1381 متجاوز از 600 مليون جهانگرد در جهان، 400 ميليارد دلار نصيب كشورهاي مختلف كرده اند. آمار رسمي حاكي است كه سهم ايران در اين ميان بسيار ناچيز (در حد جذب كمتر از يكدهم درصد از كل جهانگردان) بوده است. بنابراين لازم است تا مسوولان در خصوص استفاده از جاذبه هاي گردشگري در جهت جذب توريست برآيند. هدف از انجام ايت تحقيق آن است كه با ارايه راهكارهايي به توسعه اكوتوريسم از طريق پديده هاي زمين شناختي كمك نمايد. روش تحقيق جمع آوري اطلاعات به روش كتابخانه اي، استفاده از اينترنت و ترجمه متون مي باشد. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه ايران به دليل داشتن پديده هاي زمين شناختي منحصر به فرد قادر خواهد بود گردشگران زيادي را جذب و درآمد زيادي را عايد كشور نمايد.
گردشگري از عوامل اصلي توسعه پايدار در سطوح اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و زيست محيطي است. ژئوتوريسم زيرمجموعه توريسم پايدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگري در مقاصد است، يعني هدايت گردشگران به نحوي كه محل هاي مورد بازديد تحت صيانت قرار گرفته و براي نسل هاي آتي نيز به همان صورت قابل استفاده باشد. ژيوتوريسم به عنوان بخشي از توريسم طبيعي از اواخر دهه 80 ميلادي در سراسر دنيا شناخته شد. اين پديده نوظهور معاصر با بهره گيري از مولفه هاي طبيعي و زمين شناسي جايگاه ويژه اي در صنعت گردشگري نصيب خود كرده و علاوه بر زمين شناسان و گردشگران علمي، طرفداراني از طبقات عادي جامعه نيز به خود علاقمند نموده است. ژيوسايت ها و ژئومورفوسايت ها به عنوان زيربناي تنوع زمين شناختي هميشه مورد توجه گردشگران ژئوتوريسم بوده است و به نظر مي رسد كنكاش و واكاوي اين مكان ها به غناي دانش بشري در رابطه با ديرينه و پيشينه شكل گيري زمين به عنوان منزل و ماواي بشر كمك شاياني نمايد. در اين مقاله با استفاده از روش توصيفي- تحليلي و بهره گيري از منابع اسنادي (آرشيو كتابخانه اي فارسي و لاتين) به بررسي نقش ژئوتوريسم و ژئومورفوسايت ها در رونق و پويايي صنعت گردشگري خواهيم پرداخت و به برخي از روش هاي ارزيابي اين مكان ها اشاره خواهيم نمود.